Recreatie- en natuurlijke omgeving

Versterken van de groene omgeving van recreatie- en sporttereinen met aandacht voor biodiversiteit

In een natuurlijke omgeving recreëren of sporten verbetert gezondheid en welzijn op verschillende gebieden. Veel mensen houden sporten in de natuur langer vol dan in een sportzaal. Ook zijn ze vaker geneigd buiten te gaan sporten, de natuur versterkt dus een gezonde leefstijl. Daarbij kan langer dan anderhalf uur doorbrengen in een gemengd bos een positief effect hebben op het immuunsysteem. Dit effect kan wel tot een maand aanhouden en wordt veroorzaakt door de geurstoffen die bomen en planten uitscheiden.

Het juiste groen op de juiste plaats

Veel recreatieterreinen liggen al in het groen, denk aan stadsparken, natuurgebieden of natuurlijk zwemwater. Sportterreinen beschikken meestal over minder natuur, al zijn er vaak wel veel grasvelden. Bekijk meer adviezen en inspiratie voor maatregelen die groen voor gezondheid versterken.

Inspiratie

  • Scheggen of wiggen die diep de stad indringen zorgen voor verbinding tussen stad en buitengebied. Stadsbosbeheer ambieert met haar programma Groene Metropool de aanleg van natuurlijke ommelanden rond de stad.
  • Zorg voor actieve- en rustzones in natuurlijke en recreatieve gebieden. Mensen verschillen immers in hun wensen om te sporten of recreëren in de natuur.
  • Creëer balans tussen biodiversiteit, afwisseling en netheid. Regelmatig onderhoud en schoonmaak van parken en recreatieve natuurlijke sportterreinen nodigt uit tot meer gebruik en geeft gebruikers een positieve ervaring.
  • Leg groene zones aan in en naar recreatie- en natuurgebieden, zoals bijv. de groene wandel- en fietsroute door natuurgebied Noorder IJ plas die Zaandam en Amsterdam verbindt. Deze groene zone dient ook als woon-werkroute en moedigt tegelijkertijd gezond gedrag en duurzame mobiliteit aan.
  • Maak grasverzorging van sportvelden milieuvriendelijker door minder pesticiden te gebruiken.
  • Organiseer een wedstrijd ‘vergroenen’ voor sportverenigingen, zoals in Overijssel werd gedaan en werd gewonnen door deze hockeyclub uit Goor
  • Verander ondertunnelde gebieden in een stadspark, zoals in het Utrechtse Willem-Alexanderpark dat boven op de A2-tunnel ligt. Ook een oude spoorlijn kan park worden, dit bewijst het Hofbogenpark in Rotterdam.
  • Om sommige specifieke groepen naar de natuur te verleiden zijn soms georganiseerde activiteiten nodig. Vooral kinderen, ouderen en mensen uit minder welvarende wijken blijken een zetje nodig te hebben om naar park of natuurgebied te gaan.

Partners in vergroening

Het vergroenen van een speel- of leeromgeving voor gezondheid vraagt altijd om samenwerking met meerdere partijen. Sommige partijen zijn betrokken bij alle settings, zoals de gemeente, GGD, buurtbewoners en groenbedrijven en -ontwerpers. Daarnaast is een aantal partijen specifiek betrokken bij de werkomgeving. Per partij beschrijven we de (mogelijke) belangen en welke rol en bijdrage zij kunnen leveren, en benoemen we succesfactoren.

Belang:
Behoud en verbetering van de biodiversiteit in hun gebied(en). Meer bezoekers trekken naar parken en terreinen, creëren van draagvlak voor natuur en uitbaten van horeca en/of bezoekerscentrum.

Rol en bijdrage:
Het bewaken van de veiligheid en toegankelijkheid van het gebied, de aanleg, het onderhoud en de vernieuwing van gebieden, en het zoeken van aanvullende financieringsbronnen zoals sponsoring, crowdfunding of subsidie. Ook de schoonmaak (afval) komt voor rekening van terreinbeheerders, eventueel in samenwerking met vrijwilligers uit de buurt. Net als het stimuleren van gezondheidsactiviteiten zoals yoga-, wandel- of sportgroepen, samen met aanbieders en zorgorganisaties en het voorzien in educatie voor bezoekers.

Succesfactoren:
Nauwe samenwerking met de gemeente, gebruikers en aanbieders van recreatie of sport, en het plaatsen van outdoor fitnessapparatuur en daaraan gekoppeld georganiseerde activiteiten. Zorg voor heldere bewegwijzering maar bewaak ook de balans tussen wilde natuur en ‘net ordelijk’ onderhouden natuur.

Belang:
Bijdragen aan de kwaliteit van sportterreinen en groene sport- en beweegplekken in de wijken en bevorderen van een duurzaam imago. Door betrokkenheid van sportclubs en -coaches is er minder kans op schade bij stortbuien en wordt er realistisch geïnvesteerd.

Rol en bijdrage:
Zoeken van financiële middelen en/of steun bij belangrijke stakeholders, meedenken bij planvorming, vrijwilligers betrekken vanuit de vereniging voor hulp bij de aanleg en onderhoud van terreinen. Aandacht vragen voor het belang van de natuur en bewustwording onder leden en omwonenden vergroten.

Succesfactoren: Samenwerking bij ontwerp tussen sportclubs en de gemeente, omwonenden en experts zoals landschapsarchitect en milieudienst. Ondersteuning door belangrijke stakeholders zoals sponsoren, het oprichten van een werkgroep van actieve vrijwilligers, heldere en regelmatige communicatie met alle betrokkenen, goed onderhoud van groenelementen en regelmatig evenementen organiseren voor zowel leden als omwonenden. Stel de natuurlijke ruimten open voor omwonenden en haal hekken weg zodat er meer groene openbare ruimte ontstaat.

Belang:

Vergroten van draagvlak voor vergroenen onder politiek bestuur en burgers. Verminderen van gezondheidsverschillen door vooral in kwetsbare buurten ontmoetingsplekken en mooier uitzicht te creëren. Combinatievoordelen van groen benutten: gezondheid naast leefbaarheid, klimaat, biodiversiteit, vastgoedwaarde en vestigingsklimaat.

Rol en bijdrage:

Benoem expliciet gezondheid in visie, plannen, uitvragen en vergunningen. Normeren wateropvang en groenbeheer en bij ruimte voor spelen, bewegen en ontmoeten; bij vergunningverlening, subsidie of andere stimulerende maatregelen.

Samenwerking tussen sociaal en fysiek domein stimuleren, bijv naast aanleg van een groenblauw netwerk het gebruik van groene plekken stimuleren.

Succesfactoren:

Focus niet alleen op groen voor ‘gemakkelijke’ meetbare waarden, zoals fijnstof of temperatuur, maar ook om te bewegen, ontspannen of ontmoeten.

Begin op plekken waar dit het hardst nodig is: bewoners van aandachtswijken hebben meeste gezondheidswinst van groen. Betrek bewoners vroegtijdig en sluit aan bij hun (soms uiteenlopende) wensen of ideeën. Kijk waar gemotiveerd van beperkende regels kan worden afgeweken.

Vergroenen positioneren als noodzaak voor gezondheid, verkoeling, waterberging, sociale verbinding en leefbaarheid, en niet als alleen als kostenpost.

Vorm een interne groep ambtenaren van verschillende afdelingen en werk aan een integrale aanpak. Betrek de politiek. Reserveer tijd, ondersteuning en budget. Communiceer proces en resultaten.

Koppel vergroenen voor gezondheid geplande werkzaamheden voor riolering, nieuw wegdek, klimaatbestendig maken of herstructurering. Zoek creatieve oplossingen, combineer groen met andere functies en denk in lagen.

Belang:
De gezondheid van inwoners beschermen en bevorderen van door gezonde gebiedsontwikkeling en -herinrichting met meer groen. Meer groen kan helpen bij het verkleinen van gezondheidsverschillen.

Bijdrage:
Aanleveren van gegevens op wijkniveau over bevolkingssamenstelling en gezondheid. Adviseren welke groenmaatregel het beste gezondheidseffect heeft bij planvorming of bij vergunningverlening. Ook eventueel het benoemen van risico’s zoals pollen, teken, algvorming of ongedierte. Monitoren van de effecten van vergroening op beweeggedrag, welzijn of andere gezondheidsmaten onder inwoners. Creëren van bewustwording bij de bevolking over wat groen kan doen voor gezondheid.

Succesfactoren:

Werk samen binnen de GGD. Stimuleer de gemeente om gezondheidsaspecten van groen integraal mee te nemen in plannen en beheer. Betrek inwoners actief. Zorg voor verbinding door activiteiten te organiseren vanuit welzijn, sport en (eerstelijns) zorg, zodat groen door de kwetsbaarste inwoners daadwerkelijk wordt gebruikt. Zet in op samenwerking met gemeente, milieudienst, natuurorganisaties of sociaal wijkteams.

Belang:
Een gezonde wijk met veel groen is fijn wonen en dus van belang voor alle buurtbewoners. Betrek buurtbewoners bij welk groen voor welke functie op welke plek wordt aangelegd en hoe het wordt onderhouden. In elke buurt zijn mensen met groene vingers die zich voor de buurt willen inzetten. Samen groen aanleggen en onderhouden levert gezelligheid, sociale samenhang en een mooie buurt op.

Rol en bijdrage:

Laat buurtbewoners meedenken met gemeentelijke plannen. Koop samen snippergroen en laat hen helpen bij aanleg en onderhoud van buurtgroen. Regel samen geld, bijvoorbeeld via de gemeente of een fonds: een klein budget voor planten of gereedschap doet vaak al veel. 

Succesfactoren: Zorg voor voldoende diversiteit in de groene buurtwerkgroep en betrek mensen uit verschillende culturen en inkomenssituaties. Vraag minder actieve inwoners wat ze zouden willen met groen. Organiseer dagdelen om samen onderhoud te plegen en deel het gereedschap met elkaar.  Samen groenten kweken en koken kan mensen uit verschillende culturele achtergronden verbinden, zoals de Dordtse groeituinen. Organiseer een leuke activiteit waar de hele buurt in het groen kan genieten, zoals een picknick of bbq.

 

Belang:

Ontwerpen van veilig, duurzaam, toegankelijk en onderhoudsvriendelijk groen, dat intensief gebruik stimuleert en bijdraagt aan behoud van biodiversiteit en esthetische waarde. En dat bruikbaar is voor de (specifieke) doelgroep en zorgt voor tevreden opdrachtgevers.

Rol en bijdrage:

Organiseren van inspiratie- en co-creatiesessies en eventueel procesregie van de brede werkgroep. Adviseren bij regelgeving en vergunningen. Ontwerpen vanuit maatwerk, plan maken voor beheer en onderhoud. Aanleg en jaarlijkse inspectie en eventueel uitvoering onderhoud. 

Succesfactoren:

Uitgebreide kennis over de gezondheidswaarde van groen en ervaring met ontwerp(proces) voor zorginstellingen. Plezier in samenwerken met brede groep betrokkenen. Maatwerk in locatie, rekening houden met budget. Samenhang in totaalontwerp met inzet van diversiteit aan beweeg, ontmoet- en rustmogelijkheden met slimme gebruikscombinaties. Goede verbindingen met aangrenzende (groene) ruimtes. Anticiperen op snelle erosie grasveld of speeltoestellen en langetermijn-onderhoudsplan met eventueel de inzet van vrijwilligers of gebruikers.

Belang:
Zorgen dat het beschermen en behouden van natuur en biodiversiteit niet ondersneeuwen bij planvorming, maar oplossingen bieden voor duurzaamheidsvraagstukken. Ecologische kennis helpen verspreiden en verankeren in (langetermijn) plannen en zo onomkeerbare schade voorkomen. Versterken van participatie en daarmee wensen van bewoners inbrengen in plannen.  

Rol en bijdrage:
Ecologisch adviseur bij groenbeleid, klimaatbeleid en ruimtelijke plannen. Bevorderen participatie. Advies en hulp (van vrijwilligers) bij aanplant en onderhoud. Educatie en bewustwording. 

Succesfactoren:
Vroegtijdige en structurele betrokkenheid draagt bij aan het vormen van een gezamenlijke visie en doelen, net als erkenning van ecologische expertise en relevante netwerk. Regelmatige overlegmomenten en open communicatie verhogen participatie en draagvlak. Incentives zoals subsidies zorgen voor duurzame betrokkenheid. Inzet van de leden bij duurzaam beheer.

Stappenplannen en handreikingen

Er zijn veel goede tools beschikbaar om te helpen vergroenen, al zijn ze niet altijd specifiek gericht op gezondheid. Voeg de gezondheidsargumenten van specifieke partners toe, zoals de GGD of bedrijfsarts.

Hulp en advies

De volgende organisaties en personen helpen je graag op weg: