Speel-leeromgeving

Veelzijdig vergroenen om gevarieerde ervaringen te bieden, creativiteit te stimuleren en een relatie met de natuur op te bouwen

Kinderen spelen meer, gevarieerder en langer in een groene omgeving. Dat is goed tegen overgewicht en voor hun motoriek. Een groene omgeving is ook goed voor hun immuunsysteem. Door in aanraking te komen met aarde, planten en bomen, hebben ze vaker een verrijkt microbioom en dat is goed tegen allergieën en ziekten. Daarnaast vermindert buiten spelen in het groen schermgebruik en werkt zo preventief tegen bijziendheid. Kinderen die meer buiten spelen in het groen hebben ook betere leerprestaties en kunnen zich beter concentreren. Door van jongs af aan een positieve relatie op te bouwen met de natuur, gaan deze kinderen op latere leeftijd vaker naar de natuur en zetten zich er actiever voor in.

Het juiste groen op de juiste plaats

De meeste kinderen houden van variatie. Een combinatie van verschillende groene omgevingen laat kinderen verschillende ervaringen opdoen. Dit versterkt hun verbeelding en creativiteit ten opzichte van een gecultiveerde speelomgeving. Realiseer zowel ontspannen rustplekken om te zitten of te kletsen, als actieve speelplekken om te bouwen, fantaseren of bewegen. Zorg voor overzicht en veiligheid en wees alert op tekenbeten, giftige planten en valgevaar.

Veel kinderen houden ook van spelen in wilde natuurlijke omgevingen zoals bossen, velden of natuurgebieden.

Inspiratie

Kinderopvang

Kinderen gaan vaak al vlak na de geboorte naar de kinderopvang en bouwen al vanaf heel vroege leeftijd een band op met de natuur. Natuurbeleving is dan ook een belangrijk aspect van de kinderopvang. Een buitenruimte van minimaal 3 m2 direct grenzend aan het gebouw is dan ook een van de richtlijnen voor groene kinderopvang. In het groen spelen kinderen creatiever dan in de gestructureerde betegelde speelplaats.

De richtlijnen Werken aan fysieke veiligheid helpen bij het realiseren van Gezonde Kinderopvang. Een stapje verder gaat kinderopvang Tivoli in Hulst. Hier leren kinderen zelf groenten en fruit verbouwen en oogsten.

Schoolplein Het vergroenen van schoolpleinen is populair en een voor de hand liggende keuze; het is relatief overzichtelijk, geeft kinderen een goede start en werkt inspirerend. Via een groen schoolplein komen kinderen op een makkelijke manier dagelijks in contact met de natuur, tijdens en buiten schooltijd. Steeds vaker fungeren groene schoolpleinen ook na schooltijd als speelplek voor de buurt. Het zijn vooral basisscholen die hun schoolplein vergroenen, al zijn er ook enkele middelbare scholen met een groen schoolplein.

Overige speelplaatsen

Ook speeltuinen in de wijk kunnen groener. Kinderen spelen graag op een combinatie van groene veldjes, natuurlijke speeltoestellen en/of waterpartijen. Groene speelnatuur in stads- of buurtparken zijn vaak favoriet. Net als de kinderboerderij, die uitnodigt tot buitenspelen en het verzorgen van dieren.

Partners in vergroening

Voor het vergroenen van speel- en leeromgevingen is altijd samenwerking met meerdere partijen nodig. Maar, niet iedereen kan of wil hetzelfde. Partijen hebben nu eenmaal verschillende belangen, rollen en bijdragen. Toch kan elke partner helpen succes te behalen met slimme acties. Per partij beschrijven we de (mogelijke) belangen en welke rol en bijdrage zij kunnen leveren, en benoemen we succesfactoren.

Belang:
Het bieden van een gezonde leer- en speelomgeving zorgt voor betere leerprestaties en sfeer, een goed imago en goede verbinding met de wijk.

Rol en bijdrage: Besluitvorming over vergroenen, ontwikkelen van een visie op groene schoolpleinen en groen in onderwijs, middelen beschikbaar stellen, aanvullende financiële middelen zoeken bij provincie, gemeente of waterschap, via fondsen of crowdfunding. Overleg met de gemeente over regelgeving en vergunningen, inhuur hovenier en procesregie.

Succesfactoren:
Tijdig informeren van ouders en personeel, benadrukken dat de baten opwegen tegen de kosten. Vorm breed samengestelde werkgroepen met enthousiaste mensen, wijs een centraal aanspreekpunt aan en neem bezwaren en weerstand serieus. Oriënteer je op succesfactoren en goede voorbeelden, stem af met de gemeente en de buurt en stuur aan op een samenhangend plan voor ontwerp, aanleg, gebruik en onderhoud.

Belang:
Een groene leeromgeving is een gezonde leeromgeving voor alle leerlingen en het is goed voor de eigen gezondheid. Ook zorgt een groene leeromgeving voor creatiever onderwijs, een betere sfeer in de klas en betere leerprestaties.

Rol en bijdrage:
Laat leerkrachten meedenken over de inrichting, meehelpen bij de aanleg en het onderhoud, en groen integreren in hun lessen.

Succesfactoren:
Tijdige en serieuze betrokkenheid zorgt voor meer draagvlak en eigenaarschap. Bied leerkrachten nascholing over het gebruik van een groen schoolplein bij (gym)lessen en laat ze daarbij hun eigen tempo en creativiteit volgen.

Belang:
Een groene speel- en leeromgeving is een uitdagende veilige speelplek voor hun kinderen en leidt tot betere leerprestaties.

Rol en bijdrage:
Laat hen meedenken met het plan en de inrichting en helpen bij onderhoud en activiteiten.

Succesfactoren:
Actief betrekken en laten meedenken van ouders, laat goede voorbeelden zien van scholen elders, bedenk oplossingen voor onderhoud en veiligheid, en communiceer over kleding en schoeisel.

Belang:
Een groene speel- en leeromgeving is een uitdagende speelplek waar ze leren over planten, dieren en voedsel. Het brengt balans in activiteit en rust en zorgt voor een fijnere sfeer onderling.

Rol en bijdrage:
Laat leerlingen meedenken over de inrichting, meehelpen bij het kweken van planten en bij onderhoud, en laat ze vrij gebruik maken van het plein.

Succesfactoren:
Bied afwisseling in rust en uitdaging, neem eigen ideeën op in het ontwerp, zorg voor voldoende speeltijd in de onderwijsplanning en geef buitenlessen.

Belang:

Vergroten van draagvlak voor vergroenen onder politiek bestuur en burgers. Verminderen van gezondheidsverschillen door vooral in kwetsbare buurten ontmoetingsplekken en mooier uitzicht te creëren. Combinatievoordelen van groen benutten: gezondheid naast leefbaarheid, klimaat, biodiversiteit, vastgoedwaarde en vestigingsklimaat.

Rol en bijdrage:

Benoem expliciet gezondheid in visie, plannen, uitvragen en vergunningen. Normeren wateropvang en groenbeheer en bij ruimte voor spelen, bewegen en ontmoeten; bij vergunningverlening, subsidie of andere stimulerende maatregelen.

Samenwerking tussen sociaal en fysiek domein stimuleren, bijv naast aanleg van een groenblauw netwerk het gebruik van groene plekken stimuleren.

Succesfactoren:

Focus niet alleen op groen voor ‘gemakkelijke’ meetbare waarden, zoals fijnstof of temperatuur, maar ook om te bewegen, ontspannen of ontmoeten.

Begin op plekken waar dit het hardst nodig is: bewoners van aandachtswijken hebben meeste gezondheidswinst van groen. Betrek bewoners vroegtijdig en sluit aan bij hun (soms uiteenlopende) wensen of ideeën. Kijk waar gemotiveerd van beperkende regels kan worden afgeweken.

Vergroenen positioneren als noodzaak voor gezondheid, verkoeling, waterberging, sociale verbinding en leefbaarheid, en niet als alleen als kostenpost.

Vorm een interne groep ambtenaren van verschillende afdelingen en werk aan een integrale aanpak. Betrek de politiek. Reserveer tijd, ondersteuning en budget. Communiceer proces en resultaten.

Koppel vergroenen voor gezondheid geplande werkzaamheden voor riolering, nieuw wegdek, klimaatbestendig maken of herstructurering. Zoek creatieve oplossingen, combineer groen met andere functies en denk in lagen.

Belang:
De gezondheid van inwoners beschermen en bevorderen van door gezonde gebiedsontwikkeling en -herinrichting met meer groen. Meer groen kan helpen bij het verkleinen van gezondheidsverschillen.

Bijdrage:
Aanleveren van gegevens op wijkniveau over bevolkingssamenstelling en gezondheid. Adviseren welke groenmaatregel het beste gezondheidseffect heeft bij planvorming of bij vergunningverlening. Ook eventueel het benoemen van risico’s zoals pollen, teken, algvorming of ongedierte. Monitoren van de effecten van vergroening op beweeggedrag, welzijn of andere gezondheidsmaten onder inwoners. Creëren van bewustwording bij de bevolking over wat groen kan doen voor gezondheid.

Succesfactoren:

Werk samen binnen de GGD. Stimuleer de gemeente om gezondheidsaspecten van groen integraal mee te nemen in plannen en beheer. Betrek inwoners actief. Zorg voor verbinding door activiteiten te organiseren vanuit welzijn, sport en (eerstelijns) zorg, zodat groen door de kwetsbaarste inwoners daadwerkelijk wordt gebruikt. Zet in op samenwerking met gemeente, milieudienst, natuurorganisaties of sociaal wijkteams.

Belang:
Een gezonde wijk met veel groen is fijn wonen en dus van belang voor alle buurtbewoners. Betrek buurtbewoners bij welk groen voor welke functie op welke plek wordt aangelegd en hoe het wordt onderhouden. In elke buurt zijn mensen met groene vingers die zich voor de buurt willen inzetten. Samen groen aanleggen en onderhouden levert gezelligheid, sociale samenhang en een mooie buurt op.

Rol en bijdrage:

Laat buurtbewoners meedenken met gemeentelijke plannen. Koop samen snippergroen en laat hen helpen bij aanleg en onderhoud van buurtgroen. Regel samen geld, bijvoorbeeld via de gemeente of een fonds: een klein budget voor planten of gereedschap doet vaak al veel. 

Succesfactoren: Zorg voor voldoende diversiteit in de groene buurtwerkgroep en betrek mensen uit verschillende culturen en inkomenssituaties. Vraag minder actieve inwoners wat ze zouden willen met groen. Organiseer dagdelen om samen onderhoud te plegen en deel het gereedschap met elkaar.  Samen groenten kweken en koken kan mensen uit verschillende culturele achtergronden verbinden, zoals de Dordtse groeituinen. Organiseer een leuke activiteit waar de hele buurt in het groen kan genieten, zoals een picknick of bbq.

 

Belang:

Ontwerpen van veilig, duurzaam, toegankelijk en onderhoudsvriendelijk groen, dat intensief gebruik stimuleert en bijdraagt aan behoud van biodiversiteit en esthetische waarde. En dat bruikbaar is voor de (specifieke) doelgroep en zorgt voor tevreden opdrachtgevers.

Rol en bijdrage:

Organiseren van inspiratie- en co-creatiesessies en eventueel procesregie van de brede werkgroep. Adviseren bij regelgeving en vergunningen. Ontwerpen vanuit maatwerk, plan maken voor beheer en onderhoud. Aanleg en jaarlijkse inspectie en eventueel uitvoering onderhoud. 

Succesfactoren:

Uitgebreide kennis over de gezondheidswaarde van groen en ervaring met ontwerp(proces) voor zorginstellingen. Plezier in samenwerken met brede groep betrokkenen. Maatwerk in locatie, rekening houden met budget. Samenhang in totaalontwerp met inzet van diversiteit aan beweeg, ontmoet- en rustmogelijkheden met slimme gebruikscombinaties. Goede verbindingen met aangrenzende (groene) ruimtes. Anticiperen op snelle erosie grasveld of speeltoestellen en langetermijn-onderhoudsplan met eventueel de inzet van vrijwilligers of gebruikers.

Belang:
Zorgen dat het beschermen en behouden van natuur en biodiversiteit niet ondersneeuwen bij planvorming, maar oplossingen bieden voor duurzaamheidsvraagstukken. Ecologische kennis helpen verspreiden en verankeren in (langetermijn) plannen en zo onomkeerbare schade voorkomen. Versterken van participatie en daarmee wensen van bewoners inbrengen in plannen.  

Rol:
Ecologisch adviseur bij groenbeleid, klimaatbeleid en ruimtelijke plannen. Bevorderen participatie. Advies en hulp (van vrijwilligers) bij aanplant en onderhoud. Educatie en bewustwording. 

Succesfactoren:
Vroegtijdige en structurele betrokkenheid draagt bij aan het vormen van een gezamenlijke visie en doelen, net als erkenning van ecologische expertise en relevante netwerk. Regelmatige overlegmomenten en open communicatie verhogen participatie en draagvlak. Incentives zoals subsidies zorgen voor duurzame betrokkenheid. Inzet van de leden bij duurzaam beheer.

Stappenplannen en handreikingen

Om een groene speel- en leeromgeving zowel educatief als stimulerend goed te ontwerpen, is een integrale aanpak nodig. Het vergt meer onderhoud dan een grijs schoolplein en er zijn veel partijen nodig. Je moet dus aan veel zaken denken. Er zijn veel goede tools beschikbaar om te helpen vergroenen, al zijn ze niet altijd specifiek gericht op gezondheid. Voeg de gezondheidsargumenten van specifieke partners toe, zoals de GGD of bedrijfsarts.

Kinderopvang:

Schoolpleinen:

Natuurspeelplaatsen:

  • Via Springzaad vind je een uitvoerig stappenplan om een groene buitenruimte voor kinderen te creëren.

Hulp en advies

De volgende organisaties en personen helpen je graag op weg: