Woonomgeving

Vergroenen van woonwijken brengt natuur dichtbij huis

Groen dichtbij is van belang. Maak een fijnmazig groen netwerk van natuur dichtbij door een combinatie van particuliere groene tuinen en balkons, en openbaar groen zoals bomen in de straat, groenstroken en postzegelparkjes.

Het juiste groen op de juiste plaats

Vergroenen is altijd goed. Het juiste groen op de juiste plaats zorgt ervoor dat gezond groen niet hoeft te concurreren met klimaat of vastgoedwaarde.

Particuliere tuinen en balkons

Stimuleer de aanleg van tuinen met veel planten of bomen, zowel vanuit de gemeente als vanuit woningcorporaties. En, moedig verhuizende inwoners aan om planten en struiken in hun tuin te laten staan en nieuwe inwoners om zo min mogelijk tegels neer te leggen.

Inspiratie

  • Breda maakte een naslagwerk voor bewoners met tips en informatie: Natuur als goede buur.
  • De levende tuin is een handleiding van branchevereniging VHG waarin zowel aandacht is voor biodiversiteit als voor gezondheid en welzijn.
  • Doe mee met het NK Tegelwippen: welke gemeente vervangt de meeste tegels door planten. Beloon inwoners met een biodivers en inheems plantenpakket voor het weghalen van tegels en laat de tegels ook ophalen.

Stimuleer klein openbaar groen
Klein openbaar groen brengt natuur dichter bij inwoners. Denk aan de aanleg van postzegelparkjes op een kleine parkeerplaats om ontmoeting te stimuleren en voor verkoeling te zorgen in de zomer. Bevorder bewonersinitiatieven om planten in boomspiegels te plaatsen, tegels te vervangen door gevelplanten, potten met planten op de stoep van de eigen woning te zetten of een wadi te creëren in de ruimte tussen de huizen.

Inspiratie

  • Via het project Samen aan de Slag stimuleert  de gemeente Leiden inwoners om geveltuintjes en boomspiegels aan te leggen. Inwoners ontvangen plantenpakketten en vruchtbare tuinaarde als zij zelf de boomspiegel blijven verzorgen.
  • In Zwolle zorgt Van parkeerplek tot tuin ervoor dat inwoners hun straten inrichten met minder parkeerplekken en meer groen. Met als resultaat meer actieve mobiliteit en veel draagvlak en sociale cohesie.
  • De wijkwadi: waterbuffer met sociale functies vangt in de Haagse wijk Transvaal het water op bij stortbuien en fungeert daarbuiten ook als waterspeeltuin waar ook zorgcliënten dagbesteding hebben.
  • In Arnhem en Nijmegen zijn de meerwaarde van vier groene buurtinitiatieven voor sociale cohesie, participatie en voor welzijn en gezondheid uitgewerkt voor kwetsbare wijken.
  • Stimuleer de aanleg van eetbaar groen in zowel particuliere tuinen als in groene ontmoetingsplekken in de wijk. Dit kunnen ook sociale voedselinitiatieven zijn, zoals Voedselverbindingsplekken.

Herstructurering van buurten, wijken of nieuwbouw

Ontwikkel groennormen in elke wijk en koppel deze ook aan gezondheid, zoals bijvoorbeeld in Amsterdam of Den Bosch gebeurt. Voor nieuwe woonwijken zijn zulke normen al omschreven in het Convenant Toekomstbestendig Bouwen.

In Dordrecht zijn twee Gezonde Buurten gerealiseerd met hulp van IVN, Jantje Beton en JOGG. De wijken Sterrenburg en de Staart verschillen in samenstelling maar niet in enthousiasme voor de buurtsafari, de ontwerpsessies, de aanleg van routes, ontmoetingsplek of moestuin. Voor kinderen was er de Biggetjesroute en de kinderspeeldag.

Partners in vergroening

Vergroenen van de woonomgeving voor gezondheid vraagt om samenwerking met meerdere partijen. Sommige partijen zijn betrokken bij alle settings, zoals gemeente, GGD, buurtbewoners en groenbedrijven/ontwerpers. Bij sommige settings zijn specifieke partijen betrokken, zoals bij de zorg- en werkomgeving.

Per partij beschrijven we de (mogelijke) belangen en welke rol en bijdrage zij kunnen leveren, en benoemen we succesfactoren.

Belang:
Een gezonde wijk met veel groen is fijn wonen en dus van belang voor alle buurtbewoners. Betrek buurtbewoners bij welk groen voor welke functie op welke plek wordt aangelegd en hoe het wordt onderhouden. In elke buurt zijn mensen met groene vingers die zich voor de buurt willen inzetten. Samen groen aanleggen en onderhouden levert gezelligheid, sociale samenhang en een mooie buurt op.

Rol en bijdrage:

Laat buurtbewoners meedenken met gemeentelijke plannen. Koop samen snippergroen en laat hen helpen bij aanleg en onderhoud van buurtgroen. Regel samen geld, bijvoorbeeld via de gemeente of een fonds: een klein budget voor planten of gereedschap doet vaak al veel. 

Succesfactoren: Zorg voor voldoende diversiteit in de groene buurtwerkgroep en betrek mensen uit verschillende culturen en inkomenssituaties. Vraag minder actieve inwoners wat ze zouden willen met groen. Organiseer dagdelen om samen onderhoud te plegen en deel het gereedschap met elkaar.  Samen groenten kweken en koken kan mensen uit verschillende culturele achtergronden verbinden, zoals de Dordtse groeituinen. Organiseer een leuke activiteit waar de hele buurt in het groen kan genieten, zoals een picknick of bbq.

 

Belang:

Vergroten van draagvlak voor vergroenen onder politiek bestuur en burgers. Verminderen van gezondheidsverschillen door vooral in kwetsbare buurten ontmoetingsplekken en mooier uitzicht te creëren. Combinatievoordelen van groen benutten: gezondheid naast leefbaarheid, klimaat, biodiversiteit, vastgoedwaarde en vestigingsklimaat.

Rol en bijdrage:

Benoem expliciet gezondheid in visie, plannen, uitvragen en vergunningen. Normeren wateropvang en groenbeheer en bij ruimte voor spelen, bewegen en ontmoeten; bij vergunningverlening, subsidie of andere stimulerende maatregelen.

Samenwerking tussen sociaal en fysiek domein stimuleren, bijv naast aanleg van een groenblauw netwerk het gebruik van groene plekken stimuleren.

Succesfactoren:

Focus niet alleen op groen voor ‘gemakkelijke’ meetbare waarden, zoals fijnstof of temperatuur, maar ook om te bewegen, ontspannen of ontmoeten.

Begin op plekken waar dit het hardst nodig is: bewoners van aandachtswijken hebben meeste gezondheidswinst van groen. Betrek bewoners vroegtijdig en sluit aan bij hun (soms uiteenlopende) wensen of ideeën. Kijk waar gemotiveerd van beperkende regels kan worden afgeweken.

Vergroenen positioneren als noodzaak voor gezondheid, verkoeling, waterberging, sociale verbinding en leefbaarheid, en niet als alleen als kostenpost.

Vorm een interne groep ambtenaren van verschillende afdelingen en werk aan een integrale aanpak. Betrek de politiek. Reserveer tijd, ondersteuning en budget. Communiceer proces en resultaten.

Koppel vergroenen voor gezondheid geplande werkzaamheden voor riolering, nieuw wegdek, klimaatbestendig maken of herstructurering. Zoek creatieve oplossingen, combineer groen met andere functies en denk in lagen.

Belang:
De gezondheid van inwoners beschermen en bevorderen van door gezonde gebiedsontwikkeling en -herinrichting met meer groen. Meer groen kan helpen bij het verkleinen van gezondheidsverschillen.

Bijdrage:
Aanleveren van gegevens op wijkniveau over bevolkingssamenstelling en gezondheid. Adviseren welke groenmaatregel het beste gezondheidseffect heeft bij planvorming of bij vergunningverlening. Ook eventueel het benoemen van risico’s zoals pollen, teken, algvorming of ongedierte. Monitoren van de effecten van vergroening op beweeggedrag, welzijn of andere gezondheidsmaten onder inwoners. Creëren van bewustwording bij de bevolking over wat groen kan doen voor gezondheid.

Succesfactoren:

Werk samen binnen de GGD. Stimuleer de gemeente om gezondheidsaspecten van groen integraal mee te nemen in plannen en beheer. Betrek inwoners actief. Zorg voor verbinding door activiteiten te organiseren vanuit welzijn, sport en (eerstelijns) zorg, zodat groen door de kwetsbaarste inwoners daadwerkelijk wordt gebruikt. Zet in op samenwerking met gemeente, milieudienst, natuurorganisaties of sociaal wijkteams.

Belang:

Ontwerpen van veilig, duurzaam, toegankelijk en onderhoudsvriendelijk groen, dat intensief gebruik stimuleert en bijdraagt aan behoud van biodiversiteit en esthetische waarde. En dat bruikbaar is voor de (specifieke) doelgroep en zorgt voor tevreden opdrachtgevers.

Rol en bijdrage:

Organiseren van inspiratie- en co-creatiesessies en eventueel procesregie van de brede werkgroep. Adviseren bij regelgeving en vergunningen. Ontwerpen vanuit maatwerk, plan maken voor beheer en onderhoud. Aanleg en jaarlijkse inspectie en eventueel uitvoering onderhoud. 

Succesfactoren:

Uitgebreide kennis over de gezondheidswaarde van groen en ervaring met ontwerp(proces) voor zorginstellingen. Plezier in samenwerken met brede groep betrokkenen. Maatwerk in locatie, rekening houden met budget. Samenhang in totaalontwerp met inzet van diversiteit aan beweeg, ontmoet- en rustmogelijkheden met slimme gebruikscombinaties. Goede verbindingen met aangrenzende (groene) ruimtes. Anticiperen op snelle erosie grasveld of speeltoestellen en langetermijn-onderhoudsplan met eventueel de inzet van vrijwilligers of gebruikers.

Belang:

Professionaliteit bij het ontwerp van groene infrastructuur en zorgen voor verbetering van de leefkwaliteit. Goed gebruik van ruimte en routes en duurzame ruimtelijke oplossingen waardoor ook de esthetische kwaliteit van de groene ruimte bewaard blijft.

Rol en bijdrage:
Ontwerpen van groene verbindingsroutes in samenhang met ruimtelijke ordening, stadsplanning en beheer. Bevordering van duurzaam vervoer.

Succesfactoren:

Maak een integraal gebiedsplan. Combineer groen voor gezondheid met veiligheid, klimaat en biodiversiteit. Werk samen met lokale overheden, bedrijven, organisaties en gebruikers, creëer draagvlak door voorlichting en overleg draagvlak.

Belang:
Zorgen dat het beschermen en behouden van natuur en biodiversiteit niet ondersneeuwen bij planvorming, maar oplossingen bieden voor duurzaamheidsvraagstukken. Ecologische kennis helpen verspreiden en verankeren in (langetermijn) plannen en zo onomkeerbare schade voorkomen. Versterken van participatie en daarmee wensen van bewoners inbrengen in plannen.  

Rol en bijdrage:
Ecologisch adviseur bij groenbeleid, klimaatbeleid en ruimtelijke plannen. Bevorderen participatie. Advies en hulp (van vrijwilligers) bij aanplant en onderhoud. Educatie en bewustwording. 

Succesfactoren:
Vroegtijdige en structurele betrokkenheid draagt bij aan het vormen van een gezamenlijke visie en doelen, net als erkenning van ecologische expertise en relevante netwerk. Regelmatige overlegmomenten en open communicatie verhogen participatie en draagvlak. Incentives zoals subsidies zorgen voor duurzame betrokkenheid. Inzet van de leden bij duurzaam beheer.

Stappenplannen en handreikingen

Er zijn veel goede tools beschikbaar om te helpen vergroenen, al zijn ze niet altijd specifiek gericht op gezondheid. Voeg de gezondheidsargumenten van specifieke partners toe, zoals de GGD of bedrijfsarts.

Hulp en advies

De volgende organisaties en personen helpen je graag op weg: